İş ilişkisinin sonlanmasından sonra uygulamada işçilerin sıklıkla fazla çalışma alacaklarına dair dava açtıkları görülmektedir. İş ilişkisinin devamı sırasında işveren ile aralarındaki hiyerarşik ilişki dolayısıyla işçilerin alacaklarını ya da serbest zaman kullanımını talep etmekten çekindikleri görülmektedir. Bu durum işçiler açısından fazla çalışma yapılan gün ve saatlerin, işveren açısından ise ödemelerin yapılıp yapılmadığının ispatını güçleştirmektedir. Fazla çalışmada ispat yükü ve şekline ilişkin olarak İş Kanunu’nda ve İş Mahkemeleri Kanunu’nda[1] özel bir düzenlemeye yer verilmediğinden Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun genel hükümlerine göre ispat kurallarının tespiti gerekecektir.[2]
Dolayısıyla fazla çalışmada ispat yüküne ilişkin olarak, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 190. maddesinin 1. fıkrasındaki “İspat yükü, kanunda özel bir düzenleme bulunmadıkça, iddia edilen vakıaya bağlanan hukuki sonuçtan kendi lehine hak çıkaran tarafa ait” yönündeki hüküm uygulanacaktır. Bu bağlamda işçi fazla çalışma yaptığını, işveren ise bu çalışmaların ücretini ödediğini ya da serbest zaman olarak kullandırdığını ispat yükü altında olacaktır. [3]
Fazla çalışmanın ispat yöntemine ilişkin olarak ise Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 192. maddesindeki “Kanunun belirli bir delille ispat zorunluluğunu öngörmediği hâllerde, Kanunda düzenlenmemiş olan diğer delillere de başvurulabilir.” hükmü uyarınca işçi, fazla çalışmasını tanık dahil her türlü delille ispat edebilecektir.
Senetle ispat kuralı hukuki işlemler için geçerlidir. Dolayısıyla fazla çalışma hukuki işlem olarak değerlendirilemeyeceği için senetle ispat kuralına tabi değildir. [4]
Fazla çalışma ücretinin ödenmesi ya da serbest zaman olarak kullandırılmasının ise hukuki işlem olduğu ve senetle ispat kuralına tabi olduğu görülmektedir.[5] Çalışma Saatleri Yönetmeliği’nin 9. maddesinin “İşveren, işçilerin çalışma sürelerini uygun araçlarla belgelemek zorundadır.” hükmü ile işverene çalışma sürelerini belgelendirme yükümlülüğü getirilmiştir. Yükümlülüğe uyulmaması ise ayrıca bir yaptırıma bağlanmamıştır. Fazla çalışmanın ispatı konusunda özellikle işyerine giriş çıkış kayıtları ve işyeri iç yazışmaları ispat konusunda önem taşımaktadır. [6]
Ancak işyerlerindeki kayıt dışılık, puantajların tam olarak tutulmaması, işverenlerin aleyhlerine delil oluşturmak istememesi ve yükümlülüğün ihlalinin yaptırımının düzenlenmemesi gibi nedenlerle sıklıkla işçilerin fazla çalışmalarına ilişkin yazılı belge bulunması mümkün olmamakta ve tanık deliline başvurulmaktadır.
İşverenin serbest zaman kullandırması halinde durumu belgelendirme şekline ilişkin ayrı bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ancak ispat kolaylığı açısından uygulamada, durumun puantaj kayıtlarına işlendiği, serbest zaman kullanım formlarının imzalatıldığı, ücret bordro ve hesap pusulalarına işlendiği görülmektedir.[7]
Serbest zaman kullanımına ilişkin belgelerin fazla mesaiye ilişkin yargılamada borcu söndüren belge niteliğinde olduğu ve yargılamanın her aşamasında ileri sürülebileceği Yargıtay içtihadında kabul edilmiştir.
“Davalı vekili cevap dilekçesinde davacının yaptığı fazla mesailerin karşılığı olarak serbest zaman kullandığını savunmuş, bilirkişi ve mahkeme tarafından mesai karşılığı serbest zaman kullandırma savunması belgelendirilmediği gerekçesi ile bu savunmaya itibar edilmemişse de; temyiz dilekçesine ekli davacı imzasını taşıyan fazla mesai karşılığı serbest zaman kullandırma belgelerinin borcu ortadan kaldırıcı özelliği ve yargılamanın her aşamasında sunulabilmesi nedeni ile sözü edilen belgelerin bir değerlendirmeye tabi tutularak oluşacak sonuca göre fazla mesai alacağı talebinin yeniden değerlendirilmesi için kararın bozulması gerekmiştir.” [8]
İşçinin fazla çalışması karşılığında işverenin yükümlülüğünün serbest zaman kullandırma veya fazla mesai ücreti ödemek olduğu değerlendirildiğinde Yargıtay’ın serbest zaman kullanımına ilişkin belgeler ile ödeme belgelerinin benzer nitelik taşıyacağı yönündeki hükmüne katılmaktayız.
Çalışmamızda değinildiği üzere fazla çalışmanın ispatı konusunda özel bir sınırlama bulunmamaktadır. Tanık dahil her türlü delil ile fazla çalışmanın ispatı mümkündür. Tipik iş ilişkilerinde, fazla çalışmanın ispatı açısından işçiler tarafından sıklıkla tanık deliline başvurulmaktadır. İşin işyeri dışında görüldüğü uzaktan çalışmalarda ise tanık deliline dayanılması güç olup işçinin ispat araçlarının bu kapsamda değerlendirilmesi gereği doğmaktadır. Uzaktan çalışmanın evden yapıldığı durumlarda ise görüye dayalı bilgisi bulunan tanıklar aile üyeleri ve yakınlar olup kişisel ilişkileri ve kan bağı nedeni ile tanıklıklarına itiraz edilebilecektir. İtibar edilebilecek tanık beyanlarının kapsamının çok geniş tutulması ise işveren aleyhine hakkaniyete aykırı sonuç doğuracaktır. Bu noktada uzaktan çalışan işçinin ispat güçlüğü ve hakkaniyet gereği, işçi ile aynı şirkette çalışan, yapılan işin niteliğini bilen, tutarlı ve uzun süreye dayanan duyumlarının ispat vasıtası olarak değerlendirilmesi gerektiği kanaatindeyiz.
Görüye dayalı bilgi sunulması açısından ise uzaktan çalışan işçiler ile aynı evde yaşayan kişilerin beyanlarına itibar edilmesi gerekecektir. Kişisel yakınlık ve menfaat birliği tanık beyanlarını etkileme riski taşımakla birlikte bu işçiler açısından görüye dayalı tanık imkanı bulunan kişiler işin işyeri dışında görülmesi nedeniyle sınırlı olmaktadır.
Fazla çalışmanın ispatında işyeri giriş çıkış belgeleri ve işyeri iç yazışmaları önemli yer tutmaktadır. Uzaktan çalışmada işyerine giriş çıkış yapılmadığı değerlendirildiğinde, işin görüldüğü teknolojik aletlerin kullanım süreleri işyeri giriş çıkış belgelerinin yerine geçebilecektir. [9]
Fazla çalışmaya ilişkin yukarıda değindiğimiz hususlar esas olarak uzaktan çalışma sisteminde çalışma sürelerinin tespitinde yaşanan zorluklardan doğmaktadır. Bu bağlamda fazla sürelerle çalışmanın tespitinde de aynı durum ve tespitler geçerliliğini korumaktadır.
[1] RG 25.10.2017, S. 30221. [2] Can (n 320) 142. [3] Eyrenci ,Taşkent, Ulucan and Baskan (n 102) 301,Süzek (n 2) 823. [4] Can (n 320) 145. [5] Öner Eyrenci, ‘Yargıtay Kararları Işığında Fazla Saatlerle Çalışmanın Saptanması’ Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan Armağan (1. Cilt), (Beta Yayıncılık 2011) 459, 460. [6]Süzek (n 2) 823. [7] Can (n 320) 168. [8] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi E. 2016/3504, K. 2019/11085 T 15.05.2019 Kazancı İçtihat Bankası accessed 04 May 2023. [9] Ayrıntılı bilgi için bknz: 4.2. Uzaktan Çalışma Sisteminde Çalışma Süreleri
Kommentare