Fazla Çalışmada Hangi Çalışma Süresi Esas Alınır?

çalışma süresi

İş Kanunu uyarınca fazla çalışmanın tespiti için haftalık kriter baz alınmış ve haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmiştir. 45 saatin tespitinde fiili çalışma süreleri ve farazi çalışma süreleri dikkate alınır. Günlük azami çalışma süresi olan 11 saatin aşılması halinde ise haftalık 45 saatin aşılıp aşılmadığına bakılmaksızın fazla çalışma yapıldığının kabulü gerekir.[1] Bu durumda öncelikle 11 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilecek, bunun çıkarılmasıyla kalan çalışma süreleri haftalık 45 saati aşıyor ise bu kısım eklenerek toplam fazla çalışma süresine ulaşılacaktır.[2] Ancak gece çalışmaları, denkleştirme ve azami günlük çalışma süresinin aşılması hali istisnadır. [3]

“4857 sayılı İş Kanunu’nun da kural olarak haftalık çalışma esası benimsenmiştir. Kanunun 41. Maddesine göre “Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. 63 üncü madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam kırkbeş saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz”...Ancak 4857 sayılı İş Kanunu ve kanuna ilişkin fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yönetmelik, haftalık çalışma esasının istisnalarına da yer vermiştir. a) Günlük çalışma süresinin onbir saatten fazla olamayacağı Kanunda emredici şekilde düzenlendiğinden, tespit edilen fazla sürelerin denkleştirmeye tabi tutulmaması, onbir saati aşan çalışmalar için zamlı ücret ödenmesini gerektirmesidir. b) İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde, bu süreyi aşan çalışmalar fazla mesai ücreti ödenmesini gerektirir. c) Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında, günlük çalışma esası vardır. d) En önemlisi ise gece çalışmalarında getirilen sınırlamadır. Kanunun 69/3 maddesi uyarınca “işçilerin gece çalışmaları günde yedibuçuk saati geçemez”. Kanunda belirtilen bu süre günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık kırkbeş saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa dahi, günde yedibuçuk saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir...4857 sayılı İş Kanunu’nun 45. Maddesi uyarınca kural olarak haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak kabul edilmelidir. Bu nedenle işçinin fazla çalışmaları gece çalışması veya denkleştirme ya da günlük çalışma kararlaştırılmamış ise haftalık esasa göre belirlenmelidir. Davacının fazla mesai alacağına esas bilirkişi raporunda, davacının günde 2 saat fazla mesai yaptığı belirtilerek hesaplama yapılmıştır. Bu hesaplama yöntemi yukarda belirtilen kurala aykırıdır. Davacının haftalık 45 saati aşan çalışmaları esas alınarak fazla mesai ücretinin hesaplanması gerekir.”[4]

İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’nin 5. maddesinin 2. fıkrası uyarınca yarım saatin altındaki süreler yarım saat, yarım saati aşan

süreler bir saat olarak hesaplanacaktır. Fazla sürelerle çalışma halinde de çalışma süresi aynı kriterlere göre belirlenecek ancak fazla sürelerle çalışma haftalık kırk beş saat üzerinden değil tarafların iş sözleşmesinde kararlaştırdıkları süreyi aşan kısım üzerinden hesaplanacaktır.

[1] Şahin Çil, ‘Fazla Çalışma Ücretinin Temel Ücret İçinde Ödenmesi Uygulaması’, (2016) 74 Özel Sayı, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 736 [2]“Özgür Demir, ‘Günlük Çalışma Sürelerini Aşan Fazla Çalışma ve Ücretinin Hesaplama Yöntemleri’,(2018) 15 (57) : “ X deri fabrikasında çalışmakta olan Y haftanın 6 günü çalışmakta olup haftada 1 gün hafta tatilini kullanmaktadır. Y gün içerisinde toplam 1 saat ara dinlenmesi kullanarak sırasıyla 9, 10, 7, 14, 13, 10 saat çalışmıştır. 2.250 lira brüt ücretle çalışmakta olan Y’ye bu haftaki çalışması için kaç saatlik fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir? CEVAP: Ara dinlenme sürelerini Y’nin çalışma süresinden düştüğümüzde günlük çalışma süreleri sırasıyla 8, 9, 6, 13, 12 ve 9 saattir. 13 ve 12 saatlik çalışmanın olduğu günlerde günlük 11 saati aşan 2 ve 1 saatlik bir çalışmanın yapılmış olduğu ortaya çıkmaktadır. Yerleşik Yargıtay içtihatları gereğince toplam 3 saatin haftalık 45 saatlik çalışma süresine bakmaksızın fazla çalışma olarak ayrılması gerekmektedir. Günlük 11 saati aşan çalışmaları doğrudan fazla çalışma olarak bir kenara ayırdıktan sonra geriye kalan çalışma süreleri sırasıyla 8, 9, 11, 11 ve 9 saattir. Bu çalışma sürelerini topladığımızda ise haftalık toplam 48 saat çalışılmıştır. Haftalık çalışma süresi olan 45 saatin 3 saat üzerinde çalışma yapıldığı ve yine günlük 11 saati aşan 3 saatlik çalışma yapıldığından Y toplam 6 saat fazla çalışma yapmıştır. Ø 2.250,00/30 = 75,00 (Bir günlük çalışma ücreti) Ø 75,00/7,5 = 10,00 (Bir saatlik çalışma ücreti) Ø 10,00 X 1,5[6] = 15,00 (Bir saatlik fazla çalışma ücreti) Ø 15,00 X 6 = 90,00-TL/Brüt (Ödenmesi gereken fazla çalışma ücreti)” [3] Baki Oğuz Mülayı̇m And Aslıhan Kayık Aydınalp, ‘Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması’ <https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/857424> accessed 04.05.2023 414, 416 [4] Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2009/30601 E., K.2011/23314 T.11.07.2011 <http://ismahkemesi.com/ 2015/09/fazla-calisma- ucretinin-hesaplanmasina-iliskin-yargitay-kararlari/ 418> accessed 24 April 2023